Wat onze 'spirituele reis' betreft... het ligt natuurlijk voor de hand dat we, vanwege onze betrokkenheid bij de bewoners van het Himalayagebied en onze belangstelling voor de rijke Tibetaans boeddhistische cultuur, veel affiniteit hebben met het Tibetaans boeddhisme... en in zekere zin klopt dat ook wel. Toch voelen we ons, filosofisch gezien, veel meer aangetrokken tot zen... omdat in het zenboeddhisme geen sprake is van bovennatuurlijke machten en krachten... en omdat daar wat meer nadruk lijkt te liggen op voor ons belangrijke items als stilte, aandacht en vrijwillige eenvoud.
Behalve door zenleraren 'van het eerste uur', zoals D.T. Suzuki (1870-1966), Shunryu Suzuki (1904-1971) en Philip Kapleau (1912-2004) - schrijvers van de zenklassiekers 'Inleiding tot het Zen-boeddhisme', 'Zen-begin' en 'De drie pijlers van Zen' - hebben we ons, vooral de afgelopen decennia, ook laten inspireren door de persoon en het gedachtegoed van de uit Vietnam afkomstige, maar tot 2018 in Frankrijk wonende, monnik en zenleraar Thich Nhat Hanh (1926-2022).
D.T. Suzuki, Shunryu Suzuki (geen familie) en Philip Kapleau...
Thich Nhat Hanh (Thay) was, behalve monnik en zenleraar, ook vredesactivist schrijver, dichter... en oprichter van de meditatiegemeenschap Plum Village, vlakbij Bergerac, in Zuidwest-Frankrijk. Hij vertegenwoordigde een stroming binnen het boeddhisme die hijzelf 'geëngageerd boeddhisme' noemde en was bedenker van het begrip 'interzijn'. Door te 'leven in aandacht' ('open minded' en zonder vooroordelen) zouden we, volgens hem, in staat zijn om uit de schulp van ons kleine zelf te kruipen en ons bewust te worden van het feit dat alles en iedereen met elkaar verbonden en van elkaar afhankelijk is.
In 2014 kreeg Thay een zwaar herseninfarct, waardoor hij halfzijdig verlamd raakte en vrijwel niet meer kon praten. In de loop van 2018 is hij naar zijn 'root temple' in Hué, in Vietnam, vertrokken om daar, in alle rust, zijn 'laatste dagen' door te brengen. Thay overleed op 22 januari 2022... op 95-jarige leeftijd.
Thich Nhat Hanh en Stephen Batchelor...
Maar... ook Stephen Batchelors agnostische, seculiere en non-sektarische benadering van het boeddhisme (zoals beschreven in werken als 'Boeddhisme zonder geloof' en 'Bekentenis van een boeddhistisch atheïst'), spreekt ons aan. Stephen Batchelor (1953) is een aan geen enkele stroming, school of sekte verbonden boeddhistische leek en woont, samen met zijn vrouw Martine, in de buurt van Bordeaux (ook al in Zuidwest-Frankrijk dus). Hij geeft over de hele wereld les in boeddhistische filosofie en meditatie.
En... 'last but not least'... wat te denken van Bernie Glassman (1939-2018), roshi/zenmeester, wereldwijd bekende pionier binnen de Amerikaanse zen-beweging, oprichter van Zen Peacemakers en schrijver van o.a. 'Zen in actie', Erkennen wat is' en 'De Dude en de zenmeester'?
Bernie Glassman...
Tibetaans... zen... agnostisch, seculier en non-sektarisch... het mag duidelijk zijn dat we ons niet in een vakje laten proppen, zoals zoveel van onze (niet zelden zeer volgzame en uitermate kritiekloze) 'spirituele vrienden en vriendinnen'. Voor ons, non-conformisten, geen dogma's, gedweep en volledige overgave aan één of andere meester, meesteres, stroming, school of sekte. Te bekrompen... te benauwend... te onvrij.
We voelen ons overigens sowieso niet zo heel erg thuis (en soms zelfs ronduit onwelkom) bij onze 'geloofsgenoten' (die zich af en toe gedragen als een soort uitverkorenen) en zijn bovendien enorm teleurgesteld in de almaar oprukkende vercommercialisering van boeddhistische meditatiecentra en -gemeenschappen. Het boeddhisme lijkt meer en meer tot een 'spiritueel tijdverdrijf' te verworden en 'verkoopt' kennelijk uitstekend.
Tibetaans boeddhistische meditatiecentra... in Bretagne, Dordogne en Herault...
Als wij het over boeddhisme hebben, dan hebben we het over een vrijzinnig en vooral praktisch boeddhisme... bescheiden, zonder ophef en zonder blabla. Een boeddhisme waar de nadruk ligt op eigen gedachten en daden... waar beoefenen (mediteren) en in de praktijk brengen belangrijker zijn dan studeren en weten... en waar de ervaring doorslaggevend is en belangrijker dan welk groots inzicht of welke begripsmatige definitie dan ook. Een actief en geëngageerd boeddhisme ook... gericht op de ons omringende wereld (en dus niet op een esoterische wereld)... en met aandacht voor de verbondenheid en onderlinge afhankelijkheid van mensen, dieren, planten en de levenloze natuur... hier en nu (maar ook daar en straks). Een boeddhisme dat mensen aanzet tot actie om persoonlijke, sociale en milieuproblemen te voorkomen of te helpen oplossen... voorbij de grenzen van eigenbelang. Voor ons geen 'parttime' boeddhisme (of boeddhisme als vrijetijdsbesteding met een hoog 'kijk-mij-nu-eens-mooi-op-mijn-kussentje-zitten' gehalte), maar een 'fulltime' boeddhisme (waarin een bewuste en aandachtige levenswijze en het ontwikkelen van onze boeddha-natuur, ofwel het ontwikkelen van moed, wijsheid en compassie, centraal staat). Voorbij het kussentje dus ook.
Enfin... teveel woorden. Er is over het boeddhisme al meer dan genoeg geleuterd en geschreven. 'Geen woorden, maar daden' (tja... we blijven Rotterdammers).
Wie meer wil weten over het boeddhisme moet maar eens rustig 'googlen'.
Wereldmuseum... op, wat ons betreft, het mooiste plekje van Rotterdam...
Via Thich Nhat Hanh zijn we (al ruim voor de 'hype') in aanraking gekomen met het begrip 'mindfulness' (aandachtgerichtheid) en ondanks (of juist door) het feit dat we ons (zen)boeddhist voelen, zijn we ons steeds meer gaan interesseren en verdiepen in de praktische, voor iedereen toegankelijke (want niet gebonden aan religie en ook niet gehinderd door allerlei ingewikkelde rituelen) mindfulness meditatietechnieken (zo hebben we bijvoorbeeld heel veel opgestoken van de opleiding Mindfulness Based Cognitive Therapy).
De stap van boeddhistische meditatie naar mindfulness meditatie is overigens niet zo heel erg groot (tenslotte komt het begrip 'mindfulness' voort uit het boeddhistische gedachtegoed). Wat ons betreft zou je mindfulness beoefening zelfs een soort 'uitgeklede vorm van boeddhisme' kunnen noemen... ontdaan van historische, culturele en spirituele ballast.
Voor zover wij weten was Jon Kabat-Zinn overigens de eerste die het begrip 'mindfulness' uit zijn boeddhistische context haalde. Hij ontwikkelde een programma om stress en stressgerelateerde aandoeningen te behandelen (Mindfulness Based Stress Reduction) en schreef o.a. 'Handboek meditatief ontspannen' en 'Waar je ook gaat, daar ben je'. Segal, Williams en Teasdale pasten zijn technieken aan en legden zo de basis voor Mindfulness Based Cognitive Therapy.
Jon Kabat-Zinn...
Inmiddels zijn zowel zen als mindfulness niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven. Maar... omdat er ook over mindfulness al (te) veel is geschreven, lijkt het ons niet erg zinvol om nog iets aan de al bestaande 'woordenbrij' toe te voegen (het zou slechts om een ander sausje bij hetzelfde gerecht gaan). Wie graag meer wil weten over mindfulness kan natuurlijk wel altijd bij ons terecht.
Tot zover over onze 'reisgidsen'.
Kalligrafie van Thich Nhat Hanh...
WETEN NIET TE WETEN...
Als je denkt alles al te weten, hoef je niets meer bij te leren... niets meer te onderzoeken... en eigenlijk niet eens meer verder te leven. Alles zeker weten doodt alle nieuwsgierigheid, alle onderzoeksdrang... en maakt het leven een saaie, nutteloze en onplezierige aangelegenheid. Beter is het om eens wat vaker "ik weet het niet!" of "hoe zit dat nu eigenlijk?" te denken... en te zeggen. "Het belangrijkste is niet op te houden met vragen stellen"... Albert Einstein zei het al. "Wie ben ik?" is overigens een leuke vraag om mee te beginnen!
